حریم فراموش شده رودخانه ها - عینک گوچی

به گزارش عینک گوچی، رودخانه ها سرمایه های ملی و از منابع آبی مهم کشور در زمینه های کشاورزی، مالی، صنعتی، بهداشتی، آشامیدنی و تفریحی هستند و حفاظت از آن ها لازم است؛ با وجود این، تاکنون پژوهش های مالی و اجتماعی چندانی در این زمینه انجام نشده است. هر نوع دخل و تصرف کمی و کیفی در رودخانه، واکنش های مختلفی را در پی دارد و با گذر زمان، خسارت ها و هزینه هایی به جا خواهند ماند.

به گزارش عینک گوچی، با توجه به سیل اخیر در بعضی استان های کشور از جمله خوزستان و تخلیه بسیاری از روستاهای واقع در بستر رودخانه ها، اهمیت حفظ حریم و صیانت از آن بیش از پیش روشن شد.

معیار تعریف حریم رودخانه ها باید تغییر کند

مهدی قمشی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در مورد نحوه معین بستر رودخانه ها، بیان نمود: در سیلاب، رودخانه از معبر اصلی خود فراتر می رود و به اصطلاح سیلاب دشت را اشغال می نماید. این سیلاب دشت تعاریف متفاوتی دارد. برای معین حریم رودخانه ها مدل های ریاضی در نظر گرفته می شوند و با توجه به مورفولوژی رودخانه، به آخرین نقطه ای که سیلاب منطقه را اشغال می نماید، حریم رودخانه گفته می گردد.

وی ادامه داد: با توجه به سیلاب اخیر در خوزستان، به نظر می رسد که معیار تعریف حریم رودخانه ها باید کمی تغییر کند و عمران و آبادی به دور از حریم رودخانه صورت گیرد.

بعضی از طریق قدرت، مجوز غیرقانونی ساخت و ساز در حریم رودخانه می گیرند

رییس دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز عنوان نمود: متاسفانه در روستاها، حریم رودخانه ها را به زمین های کشاورزی تبدیل می نمایند و در شهرها در بستر رودخانه ها، ساخت و ساز صورت می گیرد به عنوان مثال رستوران های ساخته شده در حریم کارون، تجاوز به بستر رود است. برای ساخت این رستوران ها، استانداری وقت با اشخاص غیرکارشناس در این زمینه مشورت کرد و سازمان آب و برق خوزستان نیز در این زمینه اعتراض هایی کرد اما به صورت قانونی اقدام نکرد و در نهایت به سکوت رضایت داد. اشخاصی که قدرت بیشتری دارند، مجوز غیرقانونی را برای ساخت و ساز می گیرند و دستگاه های متولی هم احقاق حق نمی نمایند در نتیجه در صورت وقوع سیلاب، خسارت هایی به شهرها و روستاها وارد می شوند.

قمشی عنوان نمود: خشکسالی باعث شد که بعضی افراد این حق را برای خود قائل شوند تا به حریم قانونی رودخانه تعرض نمایند و به این ترتیب دستگاه های مرتبط را فریب دهند و ناتوانی دستگاه های مسئول و اعمال فشار باعث شده که در بعضی مکان ها رضایت داده گردد که به حریم قانونی رودخانه ها تعرض صورت گیرد.

به حریم رودخانه کرخه تعرض زیادی شده است

وی اضافه نمود: همچنین بعضی نقاط پایین دست اهواز، یعنی در نهر بحره (کوت سید صالح) شهرسازی انجام شده است که خلاف قانون است. متاسفانه تصاویر هوایی نشان دهنده این است که به رودخانه کرخه به ویژه در سرشاخه هایی که به هورالعظیم منتهی می گردد، تعرض های زیادی شده است و افرادی در این مناطق مشغول به کشاورزی و پرورش ماهی هستند.

سازه های ایجاد شده در حریم رودخانه ها باید تخریب و مقصران محاکمه شوند

عضو کارگروه تخصصی علوم و مهندسی آب وزارت علوم درباره تاثیر عدم رعایت بستر قانونی رودخانه و تاثیر آن بر وقوع سیلاب، گفت: هر مانعی در راستا رودخانه مانند درختان و ساختمان ها و حتی پایه های پل ها در مقابل حرکت آب مقاوت ایجاد می نمایند و در نتیجه باعث افزایش ارتفاع آب می شوند که خود باعث رسوب گذاری و تشکیل جزیره پشت پل ها می گردد، در نتیجه ساکنین بالادست رودخانه درگیر سیلاب می شوند. می توان گفت که تجاوز به حریم رودخانه ها یکی از علل وقوع سیلاب در استان خوزستان بوده است؛ بنابراین هر سازه ای که در حریم رودخانه ساخته شده است، باید تخریب گردد و سازمان ها و دستگاه های مقصر باید محاکمه شوند و جوابگو باشند.

رییس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: متولی پیگیری بازگرداندن حریم رودخانه، سازمان آب و برق است و اگر پیگیری صورت نگیرد، قطعاً کم کاری شده است و درصورتیکه پیگیری شده و نتیجه حاصل نشده است، دستگاه های نظارتی باید جوابگو باشند. طبیعتاً اکنون مسئولان قضایی و منطقه ای اهمیت حفظ حریم رودخانه را پس از سیل اخیر در کشور درک کردند و انتظار می رود همکاری بین دستگاهی در این زمینه بیش از پیش صورت گیرد.

تجاوز به حریم رودخانه باعث افزایش خسارت شده نه تشدید سیلاب

در نقطه مقابل اما سید ابراهیم حسینی، مدیر حفاظت و مهندسی رودخانه ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان در مورد اظهارات کارشناسان و متخصصان مبنی بر اینکه یکی از دلایل وقوع سیلاب اخیر خوزستان، رعایت نکردن حریم مجاز رودخانه است، بیان نمود: در بستر رودخانه ها در خوزستان عمدتاً محصولات کشاورزی کشت می گردد و ساخت و ساز در حاشیه رودخانه ها بسیار محدود است، لذا این موضوع در خوزستان باعث تشدید سیلاب نشده است بلکه باعث افزایش خسارت ها شده است.

حدود 250 روستا در خوزستان در بستر رودخانه ها واقع شده اند

وی در زمینه حفظ حریم رودخانه ها، عنوان نمود: با توجه به امکانات سازمان آب و برق خوزستان، کوشش هایی صورت می گیرد. حدود 250 روستا در خوزستان در بستر رودخانه ها ساخته شده اند که البته قدمت های طولانی دارند و هیچ روستایی وجود ندارد که طی 10 تا 15 سال اخیر بوجود آمده باشد.

سازمان آب و برق به تنهایی نمی تواند از حریم رودخانه های استان صیانت کند

حسینی در ادامه گفت: برای جلوگیری از تصرف و اشغال غیرقانونی بستر رودخانه ها باید همه سازمان ها و شهرداری همکاری لازم را داشته باشند و اگر همه مسئولیت صیانت از بستر رودخانه ها برعهده سازمان آب و برق باشد، قطعاً نمی توان به طور کامل جلوی تجاوز به بستر رودخانه ها را گرفت. حفظ و نگهداری از حریم رودخانه ها احتیاج به فرهنگ سازی عمومی نیز دارد.

سالانه 300 هکتار از بسترهای اشغال شده رودخانه های استان آزاد می شوند

حسینی بیان نمود: چهار هزار و 885 کیلومتر رودخانه دائمی و 11 هزار کیلومتر مسیل در استان خوزستان وجود دارد که قطعاً سازمان آب و برق خوزستان به تنهایی قادر به مدیریت آن نیست. سالانه و برحسب امکاناتی که در اختیار سازمان آب و برق واقع شده است، اقدامات قانونی صورت می گیرد اما با توجه به دخل و تصرف بعضی از مسئولان استانی و همچنین طولانی بودن فرآیند قانونی صدور حکم، سالانه حدود 200 تا 300 هکتار از بستر رودخانه های استان که به صورت غیرقانونی اشغال شده اند، آزاد می شوند.

رعایت نکردن حریم رود، صدماتی به جامعه و محیط زیست وارد می نماید

سید محمود کاشفی پور، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در مورد اهمیت حفظ حریم رودخانه ها اظهار کرد: بر اساس محاسبه آب و معیارهای متفاوت حریم رودخانه، معین می گردد که در صورت تجاوز، ضررهایی برای اشخاصی که به حریم تجاوز می نمایند به دنبال دارد. پیامدهای تجاوز به حریم رود را در سیل اخیر در اهواز مشاهده کردیم. برای هر رودخانه براساس دبی آب، معیارهایی معین می گردد و طبق مدل های ریاضی، حریم ها معین می شوند این حریم ها باید رعایت شوند، درغیر اینصورت صدماتی به جامعه و محیط زیست وارد می گردد.

خشکسالی باعث تجاوزهای گسترده ای به حریم رودخانه ها شد

وی درخصوص خشکسالی و تاثیر آن بر تجاوز به بستر رود، گفت: از سال 86 تا 95 شاهد خشکسالی مداوم و پی در پی در استان بودیم، به همین دلیل بعضی اشخاص بدون توجه به وجود حریم، به راحتی به بستر رود تعرض کردند. سال های خشک باعث شد نه تنها در خوزستان بلکه در مناطقی از کشور، تجاوزهای گسترده ای به حریم رودخانه ها گردد. اگر به سیلاب های سال 97 و 98 توجه کنیم، در شهرهای معمولان و پلدختر بزرگترین صدمات اقتصادی را اشخاصی خوردند که در حریم رود، ساختمان سازی نموده بودند.

استاد گروه سازه های آبی دانشگاه شهید چمران اهواز بیان نمود: جابجایی راستا رود در شرایط بسیار خاصی صورت می گیرد و خشکسالی باعث ایجاد پیچ و خم هایی در راستا رود می گردد و دبی آب کاهش می یابد اما باعث نمی گردد که جابجایی در بستر رود صورت گیرد. باید به این نکته توجه کرد که ایران کشوری کم آب است و متوسط آب هایی که در کشور وجود دارد، از متوسط جهانی بسیار کمتر است اما با این حال رودخانه ها، شریان های حیاتی هستند، پس باید از آن ها نگهداری کرد. به عنوان یکی از متخصصان آب در کشور، خواهشی از عموم مردم دارم که رودخانه را به عنوان موجود زنده در نظر بگیریم و از حریم آن نگهداری کنیم.

به گزارش عینک گوچی، در سیلی که روزهای ابتدایی سال جدید در تعدادی از شهرهای کشور رخ داد، تجاوز به حریم رودخانه ها به عنوان یکی از عوامل اصلی وقوع آن مطرح شد. حال باتوجه به پیامدهای اعطای مجوزهای بدون نظارت در حریم رودخانه ها، به طور قطع باید بیش از پیش نسبت به حفظ حریم رودخانه ها، سخت گیری و نظارت گردد.

به طور حتم تدوین قوانین مناسب و اجرای صحیح و قاطع قانون می تواند در سال های آینده افزایش خسارت ها را کمتر کند.

گزارش از: فاطمه سعدیان، خبرنگار عینک گوچی، منطقه خوزستان