نوجوانان، قهرمانان اصلی داستان های دوره قاجار هستند - عینک گوچی

به گزارش عینک گوچی، خبرنگاران؛ سیدعلی کاشفی خوانساری در تازه ترین کتابش به نام آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران، قصه های عهد قجر -که از سوی کتاب چ منتشر شده است- از ادبیات داستانی نوین و مدرن در ایرانِ دوره حکومت قاجاریان و آنالیز آن ها برای رده سنی نوجوان می گوید. او پیشتر کتاب هایی با موضوعات مشابه مانند قصه سینماجات عهد بوق، قصه روزنامه جات عهد بوق و دعواهای ادبی داشته و از تجربیاتش برای نگارش این کتاب بهره برده است.

کاشفی خوانساری درباره این کتاب که با شمارگان 1000 نسخه، در 198 صفحه منتشر شده، معتقد است که مخاطب اصلی کتاب های ادبیات داستانی امروز ما نوجوانان دبیرستانی هستند و می گوید: کتاب قصه های عهد قجر به معرفی داستان هایی که در دوره قاجار در ایران و به زبان فارسی منتشر شده، می پردازد. البته سعی شد که سطح تحلیل ها، نوع نگاه، بخش های انتخاب شده از داستان ها، و به طورکلی حال وهوای کتاب، نوجوانانه باشد و نه براساس سلایق و احتیاجهای بزرگسالان متخصص، دانشگاهی و یا خبرگان ادبیات کشور. در ادامه این گفت وگو را می خوانیم:

کتاب قصه های عهد قجر که به تازگی از سوی کتاب چ منتشر شده است، به موضوع آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران می پرازد، کمی درباره این اثر توضیح دهید.

این کتاب به معرفی ادبیات داستانی نوین و مدرن در ایرانِ دوره حکومت قاجاریان می پردازد. در زمان این حکومت بود که با شروع چاپ کتاب و مطبوعات در ایران زمینه های آشنایی بیشتر ایرانیان با شرایط اروپا، غرب و دنیا فراهم شد و از جمله تاثیرات آن، آشنایی ایرانیان با ادبیات داستانی غرب و داستان، رمان و داستان کوتاه به معنای مدرن آن بود که در ادامه نگارش داستان هایی با سبک و سیاق تازه را در ایران به همراه داشت. کتاب قصه های عهد قجر به معرفی چنین داستان هایی و آنالیز آن ها می پردازد.

این کتاب با داستان هایی از ادبیات کهن، برای گروه سنی کودک و نوجوان نوشته است. در نگارش این کتاب از چه زبان و کارنمودهای زبانی برای روایت و فهم بهتر مفاهیم برای این گروه سنی استفاده نموده اید؟

مخاطب این کتاب نوجوانان دبیرستانی هستند. من معتقدم امروز مخاطب اصلی کتاب های ادبیات داستانی ما همین نوجوانان دبیرستانی هستند؛ یعنی بخش قابل توجهی از خوانندگان و خریداران رمان های ترجمه ای و تالیفی، آثار عامه پسند، کتاب های زرد، رمان های پلیسی و جنایی، رمان های وحشت و عمده آنچه که ما به عنوان بازار ادبیات داستانی در ایران و دنیا می شناسیم، نوجوانان دبیرستانی هستند. کتاب قصه های عهد قجر داستان هایی که در دوره قاجار در ایران و به زبان فارسی منتشر شده را معرفی نموده است. البته سعی شد که سطح تحلیل ها، نوع نگاه، بخش های انتخاب شده از داستان ها، و به طورکلی حال وهوای کتاب نوجوانانه باشد و نه براساس سلایق و احتیاجهای بزرگسالان متخصص، دانشگاهی و یا خبرگان ادبیات کشور.

قصه های عهد قجر را در مقایسه با داستان هایی که امروز برای گروه سنی کودک و نوجوان نوشته می شود، چگونه ارزیابی می کنید؟

در این کتاب نشان داده شد که مخاطب بسیاری از رمان ها، داستان های کوتاه و داستان های پیوسته ای که در دوره قاجار نوشته شده است، از همان زمان نوجوانان بودند که درواقع قهرمان اصلی داستان ها و خوانندگان اصلی آثار به شمار می آیند. اما هدف این کتاب معرفی ادبیات کودک و نوجوان در دوره قاجار نیست، بلکه ادبیات داستانی را مرور می نماید. طبیعی است همان طور که زمان عوض شده و برای مثال حدودا 100 تا 150 سال از زمانی که داستان های این کتاب معرفی گردید، گذشته است و جامعه و نگاه آن عوض شده، در داستان ها هم تغییرات بسیاری نسبت به داستان های امروز بینیم. اما جالب این جاست که این داستان ها هنوز هم خواندنی است، که شاید علت آن دغدغه مشترک داستان های دوره قاجار یعنی پرداختن به علل عقب افتادگی و توسعه نیافتگی ایران، نالایقی مدیران، تاثیرات خلق و خوی های منفی ایرانیان و نکاتی از این دست باشد که بسیاری از این موضوع ها دقیقا امروز هم مصداق دارد و دغدغه نوجوانان امروز ما هم هست.

به نظر شما علت ماندگاری و مجذوب کننده بودن داستان ها، قصه ها و حکایت های نسل های گذشته چیست که تا این مقدار در فکر به جای مانده است؟

این ویژگی ادبیات و هنر است که کهنه شدنی نیست، تاریخ مصرف ندارد و از دور خارج نمی شود؛ از آثار ادبی چندهزار ساله گرفته که امروز هم مجذوب کننده و خواندنی هستند تا ادبیات دوران تمدن اسلامی، قرون وسطی، دوران رنسانس و داستان های عهد قاجار. در عین حال که ما به نگارش داستان های تازه و آشنایی با ادبیات معاصر ما و دنیا احتیاج داریم، مرور آثار کهن تر همچنان برای نوجوانان مجذوب کننده و خواندنی و البته مفید و آموزنده است و این به خصلت و خاصیت هنر و ادبیات برمی شود که نوعی ماندگاری را در خود به همراه دارد.

تجربه نگارش این کتاب را در مقایسه با دیگر آثارتان چگونه می بینید؟

من پیشتر کتاب هایی با موضوعات مشابه داشتم و از تجربیاتم برای نگارش این کتاب استفاده کردم. دو کتاب من به نام های قصه سینماجات عهد بوق و قصه روزنامه جات عهد بوق در دهه هشتاد منتشر شدند و جوایز مختلفی را به دست آوردند. بعد از این که ناشر این کتاب ها (نشر حوا) تعطیل شد، در سال های اخیر این کتاب ها به وسیله نشر گویا تتازه چاپ شد. بعلاوه کتابی تقریبا مشابه به نام دعواهای ادبی درباره تاریخ نقد ادبی در ایران و دنیا برای نوجوانان دارم که اوایل دهه هشتاد به وسیله انتشارات مدرسه منتشر شد و متاسفانه حدود 20 سال است که تتازهچاپ نشد. حوزه تاریخ برای نوجوانان به ویژه تاریخ ادبیات و فرهنگ از دغدغه های همیشگی من بود، مضافا این که آثاری که درباره دوره قاجار هم داشتم کم نیستند؛ مثل مجموعه 30 جلدی گنجینه تاریخ ادبیات بچه ها که با دبیری من در انتشارات مدرسه کار شد یا کتاب از باب قرائت اطفال که درباره مطبوعات دوره قاجار است و در انتشارات قدیانی منتشر شد. بعلاوه کتابی با موضوع تقریبا مشابه در انتشارات دنیا کتاب زیر چاپ دارم و اگر زنده باشم همچنان به نوشتن در دوره قاجار ادامه می دهم.

نوشتن برای نسل کودک و نوجوان امروز با توجه به احتیاجها و علاقه مندی هایشان کار را خاص می نماید. با این رویکرد، بازنویسی قصه ها و داستان های کهن برای نوجوانان امروز چه چالش هایی را به همراه دارد؟

این روزها از بازنویسی و بازآفرینی آثار قدیمی برای بچه ها و ویژگی ها و اقتضاعات آن بسیار صحبت می شود. من اصلا مخالف بازنویسی و بازآفرینی آثار قدیمی نیستم اما می خواهم نکته دیگری را بگویم؛ معمولا در بازنویسی ها پیغام یا روح کلی داستان یا پیرنگ داستان و فضا و اتمسفر آن حفظ می شود، البته از بازنویسی تا بازآفرینی خلاق خیلی وقت ها شخصیت ها، محور و امثال این ها تغییر می نماید و نو می شود که اصلا چیز بدی نیست، اما می خواهم بگویم که آثار کهن فقط یک ایده داستانی و یا یک پیغام اخلاقی نیستند که ما آن ها را برداریم و امروزی کنیم و ارائه بدهیم. بخشی از ارزش این آثار زبان آن هاست و هرگونه بازنویسی و بازآفرینی آن، زبان را رها می نماید و کنار می گذارد. من فکر می کنم در کنار بازنویسی ها، به گزیده کردن ها و تلخیص ها از آثار ادبیات کهن احتیاج داریم که با توضیح، پانوشت، تلخیص و این موارد همان نثر، همان لغات، همان واژه ها، همان دستور زبان عینا برای بچه های امروز در دسترس قرار بگیرد. به نظر من زبان و فرم نوشته های قدیمی بخشی از محتوا و اصالت آن ها را شکل می دهد که خوب است به حفظ و نقل این فرم و ظاهر و زبان هم توجه کنیم.

در حال حاضر کتابی در دست نگارش یا آماده انتشار دارید؟

کارم خواندن و نوشتن است و طبیعی است که همواره کتاب هایی در صف انتشار یا در حال نگارش یا مطالعه داشته باشم که لیست این کتاب ها معمولا زیاد است؛ برای مثال کتاب از نقد گفتن شامل مجموعه مقالات من درباره نقد ادبیات کودک و نوجوان است که از سوی انتشارات قو منتشر می شود یا کتاب تاریخ ادبیات دینی کودک و نوجوان در دنیا پیشامدرن که انتشارات جمال منتشر خواهد نمود. از کارهایی که به خاتمه رسیده اما هنوز ناشری ندارد، دوسه کتاب را نام می برم؛ کتاب من پدرم هستم که به نوعی یک اتوبیوگرافی تاریخی است یا کتاب 110 پرسش بی جواب که به نوعی به بحث توسعه یافتگی و پیشرفت در ایران برای نوجوانان می پردازد. بعلاوه کتاب چهل دروغ شیرین درباره ایران باستان که به نوعی نگاهی طنز و انتقادی به باورهای رایج درباره ایران باستان است که برای نوجوانان نوشته شده است.