علوم انسانی و علوم طبیعی؛ بخش های لاینفک فرهنگ آدمی - عینک گوچی

به گزارش عینک گوچی، خبرنگاران علم دنیایی از ناشناخته ها را به روی انسان گشوده است. اسراری که در نهایت انسان و حیاتش را به سمت تکامل برده است. معمولا این تعاریف از علم تداعی کننده علوم تجربی است. علومی که بر پایه آن انقلاب صنعتی شکل گرفت و امروزه با پیشرفت خیره کننده اش بشر را در راستا یکه تازی پیش برده است.

اما آیا تنها این علوم تجربی بود که تحولی بزرگ در دنیای ما انسان ها به وجود آورد؟ بی شک اگر این پرسش را از دانشمندان حقیقی بپرسید در پاسخ خواهند گفت چیزی در پشت پرده علم نیست و علوم انسانی همان قدر حائز اهمیت است که علوم تجربی.

گالیله فیزیکدان و ستاره شناس مشهور ایتالیایی چنین اعتقادی درباره علم داشت. گفتنی است، زندگانی گالیله یکی از بزرگترین و شگفت انگیزترین مردان تاریخ علم تفسیر تازه می طلبد تا با کفش های او و چالش هایی که با منکران علم داشت، پرتو تازه افکنده شود. چه بسا داستان گالیله بیش از هر زمان دیگری با حال و هوای امروزی دنیای ما مناسبت دارد که با بحران های بزرگ سیاسی دست به گریبان است؛ ازجمله به حداقل رساندن خطرات اقلیمی. علم زیربنای این بحران ها را اقتدارگرایان زیر سوال برده و آن را نادیده انگاشتند؛ اما گالیله چهارصد سال پیش با آن روبه رو شد. کشف های او که بر پایه مشاهدات دقیق و آزمایش های هوشمندانه پایدار بود، با خرد سنتی رایج و تعالیم آن روزگاران کلیسا همخوانی نداشت و از این رو متولیان کلیسا که آزادی اندیشه را برنمی تابیدند، کتاب های او را ممنوع اعلام کردند.

ماریو لیویو اخترفیزیک دان و نویسنده چند کتاب پرفروش علمی راوی داستان گالیله در کتاب گالیله و منکران علم است که مدت 24 سال با تلسکوپ فضایی هابل کار کرده است. وی عضو انجمن آمریکایی پیشرفت علم است که با نگرش مجذوب کننده از گالیله می گوید که چگونه به نتایج جسورانه و جدیدی درباره کیهان و قوانین طبیعت دست یافت که این آزادی اندیشه بی پروا و دنباله رو شواهد علمی یکی از بارزترین شخصیت های انقلابی علمی بود. او هنرمند، ادیب و دانشمند علم بود و باور داشت که هر فرد تحصیلکرده می بایست هم علم بداند و هم ادبیات. این بود که کتاب هایش را به زبان لاتینی، بلکه به زبان ایتالیایی می نوشت تا طیف گسترده ای از مردم بتوانند از آنها بهره مند شوند. گالیله در محاکمه های ناعادلانه زندگانی اش را بر سر اعتقادات علمی گذاشت و به ناچار واپسین سال های زندگانی اش را در تنگنا گذراند و قهرمان انسان هایی شد که به حقیقت جویی احترام می گذارند.

ماریو لیویو در پیشگفتار کتاب آورده است: من که اخترفیزیکدان هستم، همیشه شیفته گالیله بودم. او تنها بنیانگذار اخترشناسی و اخترفیزیک است که نه تنها حرفه ای باستانی را به دریچه ای به سوی ژرف ترین اسرار دنیا هستی و شگفتی های شکوهمند آن بدل ساخت؛ بلکه مبارزی نستوه و نمادین برای آزادی اندیشه هم هست. گالیله با آرایش ساده ای از عدسی های ثابت در دو انتهای استوانه ای توخالی توانست درک ما را از کیهان و جایگاهی که در آن داریم، دگرگون کند؛ و از زمان گالیله چهار قرن می گذرد و امروزه ما نبیره تلسکوپ گالیله یعنی تلسکوپ فضایی هابل را داریم.

هدف نویسنده از نگارش این اثر روایتی دقیق و در عین حال جمع وجور از زندگانی و آثار این انسان والاست. وی از بعضی جنبه ها فروتنانه تلاش کرده است به خواسته گالیله را جامه عمل بپوشاند؛ چراکه گالیله اصرار داشت بسیاری از یافته های علمی را به جای زبان لاتینی به زبان ایتالیایی منتشر کند تا به جای تعداد محدودی آدم فرهیخته هر باسوادی بتواند آن را بخواند.

گفتنی است گالیله اساس اعتقاداتش را نه بر پایه تسلط شهودی اش، بلکه بر پایه قراین آزمایشگاهی بنا نهاد. گاهی آزمایش های واقعی و گاهی هم آزمایش های فکری با فکرکردن به نتایج فرضیه ها و آمادگی آن را داشت که تشخیص دهد و بپذیرد آنچه که قرن ها معتبر بوده، چه بسا غلط باشد و همچنین این دوراندیشی را داشت که با قدرت از این ایده دفاع کند که مسیری که با آزمایشگری صبورانه به نوعی حقیقت علمی می رسد، دست آخر به قوانین ریاضیاتی می انجامد که همه واقعیت های مشاهده شده را در فرشینه ای هماهنگ با یکدیگر پیوند می دهند از این رو می شود گالیله را به یقین یکی از کاشفان چیزی دانست که امروز آن را روش علمی می نامیم و آن رشته مراحلی است که به طور آرمانی باید به نظریه تازه ای تدوین کرد یا به دانش پیشرفته تری دست یافت.

گالیله در سال 1564 چند سال قبل از مرگ هنرمند بزرگ میکل آنژ چشم به دنیا گشود و در سال 1642 تقریباً یک سال قبل از تولد نیوتن از دنیا رفت. برای اینکه پی ببریم که مشعل فرهنگ دانش و خلاقیت همیشه از نسلی به نسل بعدی دست به دست می شود، لازم نیست باور کنیم؛ نباید هم باور کنیم که روح کسی که مرده است در بدن تازه ای حلول می کند.

دلایل دیگری هم هست که چرا داستان گالیله و دنیای قرن هفدهمی اش برای ما و نیازهای فرهنگی مان فوق العاده مفید هستند. دلیل مهم تفریحی ظاهری میان علوم دقیق و علوم انسانی است که نخستین بار شیمی فیزیک دان و داستان سرای بریتانیایی سی پی اسنو در سخنرانی سال 1959 به آن اشاره و آن را با عبارت دو فرهنگ شناسایی کرد. اسنو نگرانی اش را به وضوح این گونه بیان می کند. من بارها در جلسات کسانی حاضر بودند که با معیارهای فرهنگی سنتی از هر لحاظ تحصیل کرده محسوب می شوند و در عین حال با شور و هیجان زیادی دانشمندان را بی سواد خطاب می کنند.

به گفته اسنو اگر از این فضلای مقاله نویس می خواستی واژه جِرم یا شتاب را تعریف کنند، نه نفر از این ده تن عاجز می ماندند؛ گویی که با زبان بیگانه با آنان سخن می گویی؛ واژه ای که از دیدگاه اسنو معادل علمی عبارت می توانی بخوانی؟ است.

گالیله علوم انسانی و علوم طبیعی را بخش های لاینفک فرهنگ آدمی می دانست و تردیدی نیست که او در برابر هر تلاشی که می خواست یکی از این دو را از چنین جایگاهی مستثنا کند، مقاومت می کرد.

گفتنی است این اثر از سوی جمیل آریایی ترجمه و از طریق انتشارات مازیار راهی بازار کتاب شده است.