آشنایی با گیاهان دارویی استان گیلان - عینک گوچی

به گزارش عینک گوچی، استان گیلان به علت بارش های فراوان و داشتن خاک حاصلخیز، از نظر پوشش گیاهان دارویی بسیار غنی است. در این مقاله با چند نونمه از این گیاهان و خواص درمانی آنها آشنا می شویم. با خبرنگاران همراه باشید.

استان گیلان به مرکزیت کلان شهر رشت، دهمین استان پرجمعیت کشور است. این استان از جنوب با استان های زنجان و قزوین، از شرق با استان مازندران و از غرب با استان اردبیل هم جوار است و دریای خزر و کشور آذربایجان در شمال این استان قرار دارند. استان گیلان در انتهای قسمت غربی رشته کوه البرز و در بخش غربی جلگه های حاشیه دریای خزر واقع شده است. قرار گرفتن بین ارتفاعات البرز و دریای خزر باعث شده است تا تاثیرات متقابل این دو پدیده جغرافیایی بر یکدیگر، شرایط اقلیمی شاخصی را در استان گیلان به وجود آورد.

جریانات جوی که بر فراز دریای خزر مرطوب شده اند، با برخورد به مانع قوی البرز، بارش های فراوانی را در این ناحیه پدید می آورند و استان گیلان را به مرطوب ترین استان کشور و مرطوب ترین منطقه سواحل جنوبی دریای خزر تبدیل می نمایند.

استان گیلان با میانگین بارندگی سالانه بالاتر از 1500 میلی متر، رتبه اول کشور را در اختیار دارد. در نتیجه این بارش های فراوان، بیش از 40 رودخانه در استان گیلان جریان دارد که از مهم ترین آنها می توان به سفیدرود، آستاراچای و رود چمخاله اشاره نمود. آب و هوای استان گیلان معتدل و مرطوب است و در بیشتر منطقه ها، طبیعتی پوشیده از جنگل دارد. تبخیر فراوان دریای خزر باعث افزایش رطوبت هوا می گردد و دما تحت تاثیر رژیم حرارتی مدیترانه ای معتدل می ماند. این ویژگی، در کنار بارندگی های متعدد و حاصلخیزی خاک منطقه مهم ترین دلایل غنی بودن استان گیلان از نظر پوشش گیاهی هستند.

جنگل ها و مراتع این ناحیه، زیستگاه گونه های متنوعی هستند که در حدود 25 درصد آنها جزو خانواده گیاهان دارویی هستند. در ادامه با تعدادی از آنها آشنا می شویم.

گل گاوزبان

یکی از شناخته شده ترین گیاهان دارویی است که بومی استان گیلان است و در ارتفاعات البرز غربی به صورت خودرو رشد می نماید. ساقه هایی شیاردار، توخالی و آب دار دارد که در قسمت فوقانی خود به انشعابات منتهی به گل ختم می شوند. تارهای سفید و خشن تمامی سطح این ساقه ها و انشعابات و حتی سطح بیرونی غنچه ها را پوشانده اند و هر چه به گل نزدیک تر می شوند متراکم تر می شوند. برگ های پهن و نوک تیز این گیاه که سطح صافی ندارند در حاشیه خود کنگره های ظریفی دارند و با دمبرگ کوتاهی به ساقه متصل شده اند. گل های ستاره ای شکل این گیاه، 5 گلبرگ بیضی شکل و نوک تیز دارند و بنفش هستند. میوه این گیاه که به شکل فندقی کوچک و سطح آن دارای برجستگی های ظریفی است، قهوه ای تیره است.

گل های خشک شده این گیاه، مصارف درمانی دارند و بیشتر به شکل دمنوش استفاده می شوند. گل گاوزبان طبیعت گرم و تر دارد، نشاط آور و آرام بخش است، افسردگی و اضطراب را رفع می نماید، در بهبود کیفیت خواب مؤثر است و درهای عصبی را تسکین می دهد. مقوی قلب و اعصاب است، خون را رقیق می نماید، انسداد عروق را از بین می برد و انواع تب را کاهش می دهد. دمنوش گل گاوزبان برترین نوشیدنی در فصل سرما است. این دمنوش علاوه بر مداوای سرماخوردگی، مرهمی قوی برای درمان سرفه های ناشی از این بیماری است. بعلاوه این دمنوش برای مبتلایان به آلرژی های فصلی بسیار مفید است.

زولنگ

این گیاه خاردار که بومی نواحی شمال ایران است با نام چوچاق نیز شناخته می گردد و از تیره چتریان است. این گیاه در ابتدای رویش و قبل از رشد ساقه، برگ های لوب دار دارد که با دمبرگ بلند به ریشه متصل هستند و به صورت گروهی روی زمین پهن می شوند. این برگ های نرم و لطیف به عنوان سبزی خوراکی، مصرف غذایی دارد. این گیاه بعد از رشد ساقه دارای برگ هایی پهن با بریدگی هایی عمیق می گردد که لبه کنگره دار آنها خاردار است. گل های به هم فشرده و کپه ای این گیاه، کاسبرگ هایی خاردار دارند و در گونه های مختلف رنگشان فرق دارد. رنگ گل ها در گونه های قابل استفاده، سفید مایل به زرد یا آبی ملایم است.

ریشه ضخیم زولنگ که بوی نامطبوعی ندارد و کمی شیرین است، خواص دارویی دارد. ریشه زولنگ طبع گرم و خشک دارد، بادشکن و ضدنفخ است و دل درد و دل پیچه را تسکین می دهد. این ریشه سموم را از بدن دفع می نماید، ضدالتهاب است، در علاج استفراغ پی درپی کاربرد دارد، سنگ کلیه و مثانه را دفع می نماید، بواسیر را از بین می برد و دردهای روماتیسمی را تسکین می دهد. این ریشه دارویی اشتهاآور است و مصرفش برای افزایش شیردهی و تنظیم عادت ماهیانه به زنان توصیه می گردد. استعمال خارجی ریشه زولنگ، ورم های شدید را درمان می نماید.

عروسک پشت پرده

این گیاه که نام دیگرش کاکنه است، ساقه هایی گوشت دار و راست دارد که معمولا ارتفاعشان به یک متر هم نمی رسد. این گیاه برگ هایی پهن و کنگره دار دارد که با دمبرگ هایی بلند به ساقه متصل می شوند و گل های کوچکش، سفید و 5 گلبرگی هستند. این گیاه، ریشه ای خزنده و منشعب دارد که در رشد سریع گیاه بسیار مؤثر است. عروسک پشت پرده، کاسه گل بزرگی به رنگ نارنجی متمایل به قرمز دارد که میوه نارنجی رنگ گیاه به شکل هسته درون آن قرار گرفته است. در فصل پاییز، تحت تاثیر فعالیت باکتری سلولزخوار، کاسه گل تجزیه می گردد و فقط رگبرگ های آن به شکل تور سفیدرنگ ظریفی باقی می ماند به صورتی که میوه درون آن نمایان می گردد. علت نامگذاری گیاه به عروسک پشت پرده، همین شکل پاییزی میوه و گل آن است.

قسمت قابل استفاده گیاه عروسک پشت پرده، میوه شبیه به گیلاس آن است که طبعش سرد و خشک است و ویتامین ث بیشتری نسبت به لیمو دارد. این میوه جنگلی، تب را کاهش می دهد، تصفیه نماینده خون است و اسید اوریک را رفع می نماید، بیماری های کلیه و مثانه را درمان می نماید، در بهبود زخم های مجاری ادراری و بواسیر مفید است و انگل های معده و روده را دفع می نماید. مصرف این میوه پاییزی نقش زیادی در درمان بیماری های نقرس، روماتیسم و هپاتیت دارد و استعمال خارجی آن، ناراحتی های پوستی مانند جوش را رفع می نماید.

کوله خاس

درختچه جنگلی کوچکی است که سایه پسند است و خزان ندارد. این درختچه تیغ دار از نوع گیاهان فاقد برگ و دارای ساقه های برگ نما، کلادود(Cladode)، است. ساقه های برگ نما که به آنها برگ کاذب نیز گفته می گردد، انشعابات ساقه اصلی هستند که به شکل برگ پهن شده و عمل برگ را انجام می دهند. در این نوع گیاهان، گل ها از قسمت میانی همین برگ های کاذب می شکفند و به میوه تبدیل می شوند. برگ های کاذب کوله خاس، بیضی شکل هستند و به خاری ظریف منتهی می شوند.

این گیاه گل های بسیار کوچک به رنگ سفید مایل به سبز و میوه کروی قرمز دارد. ریشه ضخیم، افقی و منشعب کوله خاس که خاکستری است خواص دارویی دارد و در سال های اخیر به علت خواص بی نظیرش به کشورهای دیگر صادر می گردد. ریشه کوله خاس، ادرارآور است، در درمان بیماری های کلیه و مثانه کاربرد دارد، اشتها را افزایش می دهد، عروق سیاهرگی را تقویت می نماید، در درمان تورم سیاهرگی (واریس) و تورم گره های لنفاوی مفید است و بافت های آب آورده را مداوا می نماید. مصرف خوراکی و استعمال موضعی این ریشه دارویی برای درمان بواسیر توصیه می گردد.

آقطی سیاه

این گیاه که با نام انگور کولی نیز شناخته می گردد، درختچه ای است که در نواحی مرطوب و سایه دار رشد می نماید و ارتفاعش در نواحی مساعد به 10 متر هم می رسد. پوست تنه این درختچه، خاکستری رنگ است و برگ های مرکب آن از 5 تا 7 برگچه بیضی شکل و کنگره دار تشکیل شده اند. این گیاه گل های خوشه ای سفیدرنگ و 5 گلبرگی دارد و میوه های کروی و ریز آن به رنگ بنفش تیره هستند. میوه های این درختچه، اواخر پاییز می رسند و فقط به صورت پخته قابل استفاده هستند. قسمت های مختلف آقطی سیاه، خواص دارویی دارند؛ گل، برگ، میوه، ریشه و پوست داخلی ساقه.

البته استفاده از ریشه و پوست داخلی ساقه، تاثیرات بیشتر و بهتری دارد. آقطی سیاه طبع سرد و خشک دارد و برای رفع یبوست در افراد سالخورده و کسانی که روده آنها عملکرد ضعیفی دارد، برترین دارو است. این گیاه جنگلی، روماتیسم را درمان می نماید، درد مفاصل را تسکین می دهد، موجب تسریع در بهبود استخوان شکسته می گردد و درمان نماینده ی بیماری های تنفسی است. مصرف خوراکی و استعمال خارجی این گیاه، التیام بخش انواع آسیب های پوستی است، خارش پوست را مداوا می نماید و موجب طراوت و شادابی پوست می گردد. بر اساس تحقیقات اجرا شده، استفاده از عصاره آقطی سیاه، راهکار مؤثری در درمان و پیشگیری از انواع آنفلوآنزا است. عصاره آقطی سیاه، به سیستم ایمنی افراد برای مبارزه با ویروس ها یاری می نماید، مانع از نفوذ ویروس به سلول های سالم می گردد و طول دوره بیماری را کاهش می دهد.

گل ساعتی

بوته ای همواره سبز است که به علت داشتن ساقه هایی بلند و بالارونده، رشد سریعی دارد. برگ های این گیاه، ظاهری پنجه ای دارند و پهنک آنها از سه لوب بیضی شکل تشکیل شده است. این برگ ها از طریق دمبرگ هایی به ساقه متصل می شوند که در محل اتصالشان به ساقه، برجستگی دارند. گل های منفرد و درشت این گیاه، کاسبرگ ها و گلبرگ هایی هم شکل دارند، در رنگ های صورتی، قرمز، ارغوانی، بنفش، آبی و سفید دیده می شوند و معطر هستند. میوه کروی این گیاه، که در فصل پاییز می رسد، پوستی سبز یا قهوه ای دارد، گوشتش زرد است و هسته های متعددی را در خود جای می دهد. برگ و میوه گل ساعتی خواص دارویی دارند و طبعشان گرم است.

برگ گل ساعتی، آرام بخش است، اضطراب را درمان می نماید، در بهبود کیفیت خواب مؤثر است، دردهای عصبی را تسکین می دهد، سرگیجه را رفع می نماید و ضد تشنج است. از این برگ ها برای درمان لرزش افراد سالخورده، آرام کردن بچه ها بیش فعال و کاهش گرگرفتگی در زنان یائسه استفاده می گردد. میوه گل ساعتی (Passion Fruit)، سرشار از آنتی آکسیدان است و مقادیر فراوانی مواد معدنی و ویتامین دارد. این میوه ضدحساسیت است، یبوست را رفع می نماید، اندازه چربی و کلسترول خون را کاهش می دهد و برای پایین آوردن فشار خون مفید است.

غافث

این گیاه که در منطقه ها سایه دار رشد می نماید، ساقه های راست و پوشیده از کرک دارد. برگ های این گیاه از نوع مرکب هستند و هر کدام از 5 تا 9 برگچه بزرگ و کنگره دار تشکیل شده اند. گل آذین این گیاه به صورت سنبله ای بلند در انتهای ساقه گل دهنده قرار گرفته است و گل های کوچکش زردرنگ هستند. میوه کروی این گیاه، درون پوشینه ای قرار گرفته است که گرداگرد آن را خارهای قلاب شکل، احاطه نموده اند. وقتی میوه ها می رسند، پوشینه باز می گردد، خارها حالت شعاعی پیدا می نمایند و با عبور حیوانات از کنار گیاه، میوه ها از طریق همین خارها به پوست و پشم آنها می چسبند. علت دامنه گسترده انتشار این گیاه، همین ویژگی میوه آن است.

برگ های خشک شده و سرشاخه های گل دار گیاه غافث، که در طب سنتی به دوای جگر معروف است، خواص دارویی دارند و طبعشان گرم و خشک است. غافث، التهاب گلو و ورم لوزتین را درمان می نماید، در التیام زخم های داخلی مؤثر است و اسهال را مداوا می نماید. این گیاه، کبد را تقویت می نماید، ورم طحال را تحلیل می برد، انسداد مجاری کبد و طحال را رفع می نماید و دفع نماینده سنگ های صفراوی است. با توجه به تحقیقات تازه، استفاده از عصاره گیاه غافث به مبتلایان بیماری ام اس توصیه می گردد.