نیچه، ایده و نظم اشیا - عینک گوچی

به گزارش عینک گوچی، خبرنگاران ، ترجمه کامران برادران: آنچه در پی می آید، ترجمه صفحات آغازین کتاب پاره ها است، مجموعه مصاحبه هایی با ژان بودریار درباره فلسفه، هنر و سیاست. این کتاب را بناست نشر سیب سرخ به زودی منتشر کند.

به پیروی از نیچه، ممکن است ایده ها را با چکش بیرون بکشیم. این چه بسا راه خوبی برای انجام این مصاحبه باشد. نیچه و کلمات زهرآلودش در سراسر دوران بلوغ با شما همراه بوده.

این رابطه به قولی فراز و نشیب هایی داشته و حتی دوره ای عظیم از افول هم در آن وجود داشت. خیلی طرفدار نیچه بودم. خیلی زود خواندنش را شروع کردم، در دوره پیش دانشگاهی. حتی آنقدر خوش شانس بودم که در آزمون کتبی و شفاهی زبان آلمانی از او استفاده کردم، هرچند که این کار با شکست همراه بود، چراکه ممتحن ها با خوانش من موافق نبودند. آنجا نیچه انتقامش را ازم گرفت. البته می توان هم گفت که او با مناعت از پاس کردن آن امتحان بهم لطف کرد. پس از آن، دیگر کاری از نیچه نخواندم. ا ورا در نوعی حافظه شبه ذاتی نگاه داشتم، اما صرفا چیزهایی را که می خواستم حفظ کردم. جنبه های معین اندیشه اش را به یاد می آوردم یا جنبه هایی از آن در خاطره ای کم و بیش موجز پدیدار می شد. کسوفی عظیم روی داده بود اما من از پیش در دایره البروج قرار داشتم. روی هم رفته، نیچه هرگز به طور دقیق مرجعی برای من نبود، بلکه خاطره ای بود ریشه دار.

با این همه، زمانی او مرجعی بود ضروری، از میشل فوکو گرفته تا ژیل دولوز، چه برسد به ژان-فرانسوا لیوتار، فیلیپ سولر و شرکا. همه یک کتاب جیبی از نیچه در دست داشتند و در نشست های رایج بر سر مناظره درباره او با یکدیگر رقابت می کردند!

بحث بر سر نیچه علاقه ای در من ایجاد نکرد. از سوی دیگر، اکنون مجدوب بازخوانی او به زبان آلمانی هستم. چرخه که به خاتمه می رسد، اگر به جایی که شروع نموده بودید برنگشته باشید، ممکن است دستکم به چیزی ابتدایی رسیده باشید که چه بسا پرشور باشد! اما دوست ندارم بهم برچسب بزنند، حتی در زمینه برترین کارها. نمی گویم چیزی تغییر نموده است. نیچه برای من حالتی به قول خودش unzeitgemässe داشت، حالتی نابهنگام! با این همه، نقطه شروع، نقطه ای که در آن نوشتن را شروعیدم، وضعیتی معین از رویدادهای فعلی بود. شور و شدت زهرآلود نیچه را از یاد برده بودم و مستقیما وارد حوزه سیاسی شده بودم، حوزه نشانه شناسی-جامعه شناختی.

وقتی درباره نیچه حرف می زدیم، به طور اخص به روشی تبارشناسانه فکر می کردم که سبب می گردد بتوانیم آنچه پشت ایده ها مخفی شده را آشکار کنیم و بنیان حقیقی شان را درک کنیم.

این روشی بود که از آن پیروی کردم، اما مصالحم را از امور دنیوی می آمد. به نظرم شیوه دیگری برای اندیشیدن ممکن نیست. از این منظر، نیچه به راستی متفکری یگانه است. کسی مشابه او نیست. اما پس زمینه فلسفی من متزلزل است، مخصوصا وقتی بحث فلاسفه کلاسیک مانند کانت، هگل یا هایدگر مطرح می گردد. البته نیچه را خوانده ام، اما نه به زبان آلمانی و آن هم به صورت پاره پاره. چه بسا آدمی تنها یک فیلسوف را جدی بخواند، همان طور که آدم تنها یک پدرخوانده دارد، همان طور که تنها یک ایده در سراسر زندگی اش وجود دارد. [1] بنابراین نیچه نویسنده ای است که زیر سایه گسترده اش حرکت کردم، گیرم ناخواسته و بی آن که حتی به راستی بدانم که چنین می کنم. چندین بار از او نقل قول آورده ام، اما نه بیشتر اوقات. حتی فکر این هم به سرم نزد که از او بهره برده یا او را بنا به اهدافم سازگار کنم. اگر امروزه به نیچه برمی گردم بلاشک به این خاطر است که به فرم گزین گویی [2] بازمی گردم، چه در نوشتار و چه عکاسی. هرچند که گزین گویه های نیچه در حدی هستند که چه بسا چیزی جز یک گزین گویه ساده باشند. به هر روی، می توان از نیچه در زمینه گزین گویی بهره برد، نه فلسفی یا ایدئولوژیک.

یا حتی سیاسی. گفتید که آدمی تنها یک ایده در زندگی اش دارد. این در تضاد با توهمی سرسختانه و بسیار مدرن قرار گرفته است که براساس آن عیار کار یک متفکر را باید با بدیع بودن دائمی موضوع ها و مضامینش سنجید! گویی که در طی سالیان، فلسفه های عظیم در درجه اول چندان درگیر این نبودند که تمامی نتیجه گیری ها را از یک ایده واحد و شگرف استخراج نمایند.

می توانید هزاران ایده داشته باشید، اما یک اندیشه (une pensée) چیزی دیگر است! راستش معتقدم که آدمی تنها یک ایده در زندگی اش دارد.

اندیشه شما چیست، آن که از شروع با شما بوده؟

این سؤال خوبی است، اما در عین حال نابجا. نمی توان نقطه ای نهایی را متصور شد که از آن منظومه مبهمی نگریست که همان اندیشه شخصی است. برای مثال به کلمنت روسه [3] فکر می کنم [4]، کسی که می توان گفت تمام کارش صرفا تاکید بر سادگی امر واقع، بلاهتاش، و تمامی آنچه انجام داده عمیق ترشدن در این شهودِ پرشور بود. یا دکارت را می توان مثالی دیگر در نظر گرفت و سه رؤیایی را که روش معروفش را برایش آشکار کرد. در هر دو مورد، بحث بر سر اندیشه های بسیار زودهنگام است!

نخستین وسواسی که به یاد دارم، دلمشغولی با اشیا است، اما آن را به شکلی کمابیش جادویی درک کردم. در پس نقد اشیا، نظام اشیا و جامعه مصرفی، جادوی اشیا، جادوی ابژه ای قرار داشت و در این مورد، یک ابژه ایده آل. به هر روی، میلی آشکار وجود داشت برای کنار زدن کل فرهنگ براساس سوژه فلسفی.

بار دیگر برگشتیم به نیچه و به استهزا کشیدن سوژه؛ منی که صرفا خیالی است دستوری [5]. در گذشته آدمی همان گونه که به دستور زبان اعتقاد داشت به روح هم باور داشت. [6]

شکی نیست که نیچه در اینجا نقش دارد، اما این مسئله ریشه ای دیگر هم دارد: پاتافیزیک. [7] تعاملاتی که با پاتافیزیک داشتم را به معلم فلسفه ام، امانوئل پی.، مدیونم که بعدا ریاست کالج پاتافیزیک را برعهده گرفت.

یادداشت ها:

1. comme on na quune seule idée dans sa vie : این اظهارنظر در ادامه توضیح داده می گردد.

2. aphorism

3. Clément Rosset: فیلسوف پست مدرن فرانسوی (مترجم فارسی).

4. چه بسا بتوان گفت که روسه از اولین کتابش، فلسفه تراژیک (La Philosophpie Tragique) که در سال 1960 منتشر شد، زمانی که تنها 20 سال داشت تا آخرین کارش، دور از من (Loin de moi) (1990) بر یک موضوع معین کار نموده بود: فلسفه ای از اساس شادان و بلاشرط و سراسر آری گویانه به زندگی.

5 . Grammatical

6. Nietzsche, Beyond Good and Evil (Harmondsworth: Penguin, 1990), p. 81.

7. پاتافیزیک (pataphysics) را آلفرد ژاری بنیان گذاشت، دانش راهکار های خیالی که به صورت نمادین ویژگی های اشیا را که براساس واقعیت شان توصیف شده اند به معینه هایش نسبت می دهد.