سندی مکتوب برای مدیریت آب زاینده رود - عینک گوچی

به گزارش عینک گوچی، در نظام های مختلف اجتماعی، مالکیت انسان بر منابع موجود در طبیعت با توجه به شرایط جغرافیایی، زمانی و مکانی و ساختاری که فرد در آن زندگی می کند تعریف می شود. شکل مالکیت با توجه به کارکرد آن در دوره های مختلف تاریخی تغییر کرده و انسان ها گونه های کارکردی و مناسب هر عصر را برای مدیریت منابع در نظر گرفته اند.

یکی از این شکل ها، مدیریت آب و تقسیم آن بوده که در دوره های زمانی مختلف با هدف به حداقل رسانیدن تعارض ها و ایجاد عدالت در جامعه شکل گرفته است.

جامعه ایران با توجه به مشکل کمبود آب از گذشته های دور راهکارهای مختلفی برای مدیریت منابع آب تعریف کرده است. مهم ترین تدبیر فنی، چهل هزار حلقه قناتی بوده است که پیشینیان ما از چهار هزار سال قبل تا به امروز حفر کرده اند. از میان تدابیر حقوقی نیز می توان به طومار شیخ بهایی به عنوان سند مکتوبی برای مدیریت حوضه آب زاینده رود اشاره کرد. طومار شیخ بهایی، به عنوان سندی حقوقی برای تقسیم آب بین ساکنان 7 بلوک آب خور (شامل 270 سهام جزئی و 33 سهم کلی) در نظر گرفته شده بود.

نظام مالکیت انسان بر منابع آبی، به این معنا نیست که هرکس به هر میزان بخواهد بتواند از آب استفاده کند؛ بلکه طبق توافقی اجتماعی با توجه به منابع موجود آبی تقسیم صورت می گرفته است. نخستین شواهد مکتوب قابل استناد که به مسائل کم آبی و تعارضات میان بخش های مختلف حوضه آبریز زاینده رود می پردازد، طومار شیخ بهایی است. مشاهده این طومار نشان می دهد که طومار شیخ بهایی به عنوان نمونه سنتی مدیریت منابع آبی، با توجه به شرایط زیستی و جغرافیای منطقه طراحی شده است.

در این طومار، از 75 روز پس از نوروز تا آخر آبان ماه به مدت 160 روز تقسیم آب تعریف شده و در فصل سرد که بارندگی ها کافی و مناسب بوده بهره برداری به شکل آزاد در نظر گرفته شده است. این طومار با مدیریت منابع موجود در آن زمان و حق برداشت به میزان مشخص شده، تعارض را به حداقل رسانیده و مسأله بهره برداری از آب را مدیریت می کرده است.

اگرچه نظام های مالکیت بر منابع آبی، از سوی مردم بدون نقص نبوده و تنش ها و تعارضات را از بین نبرده است؛ اما شاید طرح این سؤال ضروری باشد که آیا مالکیت و نمایندگی دولت بر منابع آبی توانسته است این تنش ها را مدیریت کند؟ آیا دولت ها در مدیریت و زمانبندی برداشت این منابع پیروز بوده اند؟ آیا به مشارکت گرفتن مردم و تقویت اعتماد و سرمایه اجتماعی راهی مناسب برای مدیریت منابع آبی است؟ وقتی نظام مالکیت و بهره برداری از طریق خود مردم اداره شود آیا نتایج بهتری را شاهد نخواهیم بود؟

*رئیس گروه سیاست اجتماعی آب و انرژی وزارت نیرو

منبع: ایران